Πρωτίστως ο βήχας είναι ένας βασικός μηχανισμός της άμυνας του ανθρώπου και στην πραγματικότητα η πρώτη γραμμή άμυνας όταν εισπνέουμε κάτι που ερεθίζει το αναπνευστικό μας σύστημα και ο βήχας έχει σαν στόχο να το αποβάλλει. Σαν μηχανισμός άμυνας είναι πολύ σημαντικός, αρκεί να σκεφτούμε ότι κάθε ημέρα εισπνέουμε 10-12 χιλιάδες λίτρα ατμοσφαιρικού αέρα (1/2 λίτρο αέρα περίπου σε κάθε αναπνοή Χ 16 αναπνοές περίπου το λεπτό Χ 60 λεπτά Χ 24 ώρες = 11200 λιτρα αέρα) και αυτός ο αέρας δεν είναι αποστειρωμένος, περιέχει διάφορα σωματίδια, καπνό, αιθάλη, ρύπους της ατμόσφαιρας και των επαγγελματικών χώρων, καυσαέρια, αλλεργιογόνα της φύσης όπως η γύρη των λουλουδιών, μικρόβια, ιούς κλπ. Έχει υπολογιστεί ότι στα πλαίσια της άμυνας των πνευμόνων του, ο φυσιολογικός υγιής άνθρωπος βήχει κατά μέσον όρο περίπου 3 φορές την ώρα, δηλαδή περίπου 70 φορές στην διάρκεια του 24ώρου, πολλές φορές και μέσα στον ύπνο του, χωρίς να το αντιλαμβάνεται και να το συνειδητοποιεί, δίνοντας έτσι αρνητική απάντηση στην ερώτηση εάν βήχει. 

​

Ταυτόχρονα όμως ο βήχας είναι το συχνότερο σύμπτωμα οξειών και χρονίων παθήσεων του αναπνευστικού συστήματος και αποτελεί πρόκληση για τον ειδικό γιατρό, τον πνευμονολόγο ή τον παιδοπνευμονολόγο, να διακρίνει κατά πόσον ο βήχας του εξεταζομένου ασθενούς είναι ο φυσιολογικός μηχανισμός άμυνας που προκαλείται από ερεθίσματα του περιβάλλοντος ή είναι σύμπτωμα κάποιας οξείας ή χρόνιας ασθένειας.

​

Ο βήχας σαν σύμπτωμα νόσου μπορεί να ταξινομηθεί ως εξής:

​

1. Οξύς βήχας : βήχας ξηρός (χωρίς αποβολή πτυέλων) ή παραγωγικός (με αποβολή πτυέλων) που εμφανίζεται συνήθως σαν σύμπτωμα στην διάρκεια λοιμώξεων του αναπνευστικού (οξεία λαρυγγίτιδα, τραχείιτιδα, βρογχίτιδα, πνευμονία, κοκκύτης και ιογενείς λοιμώξεις), συνήθως διαρκεί λίγες ημέρες και μπορεί να συνοδεύεται και από άλλα συμπτώματα όπως πυρετό με ή χωρίς ρίγη, ρινική συμφόρηση, ρινική καταρροή, πονοκέφαλο, γενικευμένη αδιαθεσία κλπ. Οξύς βήχας μπορεί να είναι το βασικό σύμπτωμα και σε περιπτώσεις εισρόφησης είτε ξένου σώματος (π.χ. ξηροί καρποί, κουμπιά, ψαροκόκκαλο κλπ), είτε τροφής είτε γαστρικού περιεχομένου, μετά από έμετο κλπ. Πιο σπάνια ο οξύς βήχας μπορεί να είναι το αρχικό σύμπτωμα ενός οξέος πνευμονικού οιδήματος σε ασθενείς με προϋπάρχουσα καρδιοπάθεια.
    

2. Υποτροπιάζων βήχας : ο βήχας που εμφανίζεται με εξάρσεις στα πλαίσια κάποιων νοσημάτων του αναπνευστικού συστήματος που χαρακτηρίζονται από υποτροπές-εξάρσεις συνήθως πυροδοτούμενες λόγω είτε αλλεργίας είτε λοίμωξης των πνευμόνων (π.χ. κρίση βρογχικού άσθματος, παρόξυνση της χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ), λοίμωξη σε έδαφος προϋπαρχουσών βρογχεκτασιών κλπ). Στα μεσοδιαστήματα ηρεμίας ο ασθενής μπορεί να μην αναφέρει καθόλου βήχα.
    

3. Χρόνιος βήχας : ο μόνιμος, καθημερινός βήχας που διαρκεί τουλάχιστον 8 εβδομάδες (2 μήνες) ή και περισσότερο, συνήθως στα πλαίσια σοβαρών νόσων του αναπνευστικού συστήματος, όπως χρόνιο άσθμα, ΧΑΠ, βρογχεκτασίες, καρκίνος πνευμόνων, φυματίωση, πνευμονική ίνωση αλλά και άλλες διάμεσες ή αυτοάνοσες πνευμονοπάθειες. Πολύ συχνά όμως ο χρόνιος βήχας μπορεί να οφείλεται και σε μη πνευμονικά νοσήματα, τα κυριότερα και συχνότερα των οποίων είναι η χρόνια ρινοκολπίτιδα με την οπισθορρινική έκκριση και η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ).
    

4. Υπάρχουν και κάποιες ιδιαίτερες μορφές βήχα που δεν εντάσσονται με ευκολία σε κάποια από τις προηγούμενες κατηγορίες. Ο μεταλοιμώδης βήχας που απασχολεί πολλούς ανθρώπους και τους οδηγεί συχνά στον πνευμονολόγο, είναι ο βήχας, συνήθως ξηρός, που επιμένει για εβδομάδες μετά από λοίμωξη του αναπνευστικού και την ίαση της και συνήθως σηματοδοτεί κάποια μη διαγνωσμένη μέχρι τώρα προϋπάρχουσα πνευμονοπάθεια, όπως είναι το βρογχικό άσθμα και η ΧΑΠ. Ο αλλεργικός βήχας που προκαλείται από εισπνοή αλλεργιογόνων ουσιών σε άτομα που έχουν γνωστές αλλεργίες και συνήθως έχει εποχιακή κατανομή (πιο συχνά την άνοιξη και δευτερευόντως το φθινόπωρο) και θεωρείται ως μία παραλλαγή του άσθματος.  Ο ψυχογενής βήχας που εμφανίζεται σε άτομα με αγχώδεις διαταραχές ή/και κατάθλιψη κάτω από το βάρος συγκινησιακού φορτίου ή κάποιου είδους stress. Ο ερεθιστικός (περιβαλλοντικός) βήχας που μπορεί να συμβεί κυρίως σε ασθματικούς και αλλεργικούς ασθενείς ή ασθενείς με ΧΑΠ αλλά ακόμα και σε κατά τα άλλα υγιή άτομα και προκαλείται από έκθεση σε διάφορα ερεθίσματα (π.χ. καπνό τσιγάρου σε κλειστούς χώρους, ψυχρό ξηρό αέρα από κλιματιστικά κτιρίων ή αεροπλάνων, σοβαρή επιβάρυνση της ατμόσφαιρικής ρύπανσης, μεταβολές καιρού με απότομες εναλλαγές της θερμοκρασίας, υγρασία, μεταφερόμενη με τους ανέμους σκόνη όπως στη χώρα μας από την Αφρική, έκθεση σε ερεθιστικές ουσίες, π.χ. χημικά, αλεύρι, χνούδια υφασμάτων, βαμβάκι, στον επαγγελματικό χώρο, η επιβάρυνση της ατμόσφαιρας από την συνεχή καύση ξύλων στα τζάκια κλπ). Πρέπει να επισημανθεί εδώ ότι ο αποκαλούμενος τσιγαρόβηχας που η κοινή γνώμη κακώς και λανθασμένα τον απενοχοποιεί, μπορεί να είναι το πρώτο σύμπτωμα μιάς πολύ σοβαρής πάθησης που είναι η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ).

 

Τι πρέπει να κάνει ο ασθενής που βήχει ;

​

Ο βήχας είναι ιδιαίτερα ενοχλητικός και έτσι αποτελεί το συχνότερο σύμπτωμα που οδηγεί τον ασθενή στον πνευμονολόγο. Από τα αρχεία έξη ετών (Νοέμβριος 2011 – Νοέμβριος 2017) της Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΝΟΗ του Νοσοκομείου Metropolitan, το 54% των ασθενών που επισκέφθηκαν είτε τα Εξωτερικά Ιατρεία είτε το Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών είχαν σαν κυρίαρχο αίτιο της επισκεψης αυτής τον βήχα.

 

Εάν ο βήχας είναι οξύς, συνήθως το αίτιό του αποκαλύπτεται εύκολα με το ιστορικό, την κλινική εξέταση και την ακρόαση των πνευμόνων και απλές εξετάσεις όπως μία ακτινογραφία θώρακα και εξετάσεις αίματος (γενική αίματος, ταχύτητα καθίζησης ερυθρών, δείκτες φλεγμονής όπως η CRP).

​

Στις υπόλοιπες περιπτώσεις βήχα (χρόνιος, υποτροπιάζων, κλπ) το λεπτομερές ιστορικό και η προσεκτική κλινική εξέταση θα βοηθήσουν πολύ σε περιπτώσεις άσθματος, ΧΑΠ, περιβαλλοντικού ή αλλεργικού βήχα. Τις περισσότερες φορές όμως θα χρειαστούν και επιπλέον εξετάσεις με σκοπό είτε να επιβεβαιωθεί είτε να αποκλειστεί μία διάγνωση και να χαραχθεί η σωστή στρατηγική θεραπείας και παρακολούθησης. Τέτοιες εξετάσεις είναι:

​

1. Η σπιρομέτρηση πριν και μετά βρογχοδιαστολή θα βοηθήσει στη διάγνωση της ΧΑΠ ή του άσθματος.
    

2. Επιπλέον εξετάσεις αναπνευστικής λειτουργίας, όπως μέτρηση στατικών πνευμονικών όγκων και διάχυσης που θα αποκαλύψουν την πνευμονική ίνωση, άλλα διάμεσα πνευμονικά νοσήματα ή την συμμετοχή των πνευμόνων σε αυτοάνοσα νοσήματα όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, το σκληρόδερμα κλπ.
    

3. Η αξονική τομογραφία θώρακα που μπορεί να αναδείξει φυματίωση, καρκίνο της τραχείας, των βρόγχων ή των πνευμόνων, πνευμονία, βρογχεκτασίες, πνευμονική ίνωση και άλλα διάμεσα νοσήματα κλπ.
    

4. Η αξονική τομογραφία σπλαχνικού κρανίου θα αποκαλύψει την χρόνια ρινοκολπίτιδα αλλά και οξείες λοιμώξεις όπως ιγμορίτιδα κλπ.
    

5. Τα ηωσινόφιλα στη γενική αίματος και η IgE ορού θα αποκαλύψουν άτομα με αλλεργίες.
    

6. Εάν υπάρχουν ευρήματα νόσου στην αξονική τομογραφία θώρακα όπως αυτά που προαναφέρθηκαν αλλά ακόμα και στην περίπτωση του χρόνιου ή υποτροπιάζοντα βήχα που δεν έχει ανευρεθεί το υπεύθυνο αίτιο, πρέπει να γίνει βρογχοσκόπηση με στόχο την λεπτομερή επισκόπηση του αυλού και των τοιχωμάτων της τραχείας και των βρόγχων για βλάβες που δεν έγιναν ορατές στην αξονική τομογραφία θώρακα. Η βρογχοσκόπηση πρέπει επίσης να γίνεται άμεσα σε περιπτώσεις οξέος βήχα που γνωρίζουμε ή υποψιαζόμαστε ότι οφείλεται σε εισρόφηση ξένου σώματος ή τροφής.
    

Σε καποιους ασθενείς θα χρειαστεί και η συνεργασία με αλλεργιολόγο, ΩΡΛ, γαστρεντερολόγο ή και καρδιολόγο προκειμένου να αποκλείσουμε ή να επιβεβαιώσουμε μη πνευμονικά νοσήματα που προκαλούν βήχα, να καθορίσουμε περαιτέρω διαγνωστικό έλεγχο, όπως τον πλήρη καθορισμό του αλλεργικού προφίλ του ασθενούς, μία γαστροσκόπηση, ένα υπερηχογράφημα καρδιάς κλπ και να επιλέξουμε την σωστή στρατηγική θεραπείας και παρακολούθησης.

 

Σε κάθε περίπτωση ο βήχας, εάν ξεφεύγει από τα αποδεκτά όρια, πρέπει να ανησυχεί τον άνθρωπο που βήχει αλλά και το άμεσο οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον του και να τον κινητοποιεί να εξεταστεί από τον ειδικό γιατρό, τον πνευμονολόγο. Η διάγνωση αλλά και η αποτελεσματική θεραπεία του αιτίου του βήχα αρκετές φορές είναι μία δύσκολη υπόθεση και αποτελεί μία ιδιαίτερη πρόκληση για τον πνευμονολόγο.